“Con nên học gì để dễ xin việc?” - câu hỏi quen thuộc của nhiều bậc cha mẹ suốt bao năm qua giờ đây đã không còn đủ. Bởi thế giới đang thay đổi chóng mặt và điều quan trọng hơn cả là: con là ai, con muốn gì, con phù hợp với điều gì trong thế giới ấy? Trước những băn khoăn ngày càng lớn của cha mẹ trong hành trình nuôi dạy con giữa kỷ nguyên mới, Thạc sĩ Harvard Dương Trần - Founder, CEO Vietnam Management Consulting đã mang đến góc nhìn chuyên sâu nhưng đầy thấu hiểu về thế hệ trẻ, về nghề nghiệp và về chính vai trò của cha mẹ trong hành trình hướng nghiệp.
Hành trình “hiểu con” - một từ khóa tưởng chừng quen thuộc giờ đây đòi hỏi cha mẹ không chỉ cần có tình yêu thương mà còn cần đến tri thức của thời đại và cả sự thấu cảm với tâm lý con trong từng giai đoạn phát triển.
“Rất nhiều phụ huynh chỉ thực sự chú tâm đến việc hướng nghiệp cho con khi con đã bước vào cuối cấp 3, nhưng điều đó là quá muộn”, Thạc sĩ Harvard Dương Trần thẳng thắn chia sẻ. Cũng theo những nghiên cứu quốc tế, đặc biệt là từ OECD (Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế), giai đoạn từ 12 đến 16 tuổi mới chính là “thời gian vàng” để các bạn trẻ khám phá bản thân, nhận diện sở thích, khả năng và hình dung về con đường tương lai. “Nếu định hướng đúng vào tuổi 15-16, các bạn có thể tìm được công việc mình yêu thích thật sự khi bước sang tuổi 25.”.
Chúng ta thường nói đến hai chữ “hiểu con” một cách nhẹ nhàng, như thể đó là điều hiển nhiên trong hành trình làm cha làm mẹ. Nhưng nếu thật sự dễ dàng như vậy, tại sao lại có quá nhiều khoảng cách, nhiều giận dỗi và cả những quyết định sai lầm xuất phát từ sự không hiểu nhau?
Trong talkshow “Làm bạn với con trong kỷ nguyên mới - Cha mẹ cần hiểu con, hiểu nghề, hiểu thời đại”, Thạc sĩ Dương Trần - người đã đồng hành với nhiều bạn trẻ trong hành trình lựa chọn nghề nghiệp cho rằng, hiểu con không phải là ép con trở thành một phiên bản cha mẹ kỳ vọng, mà là biết nhận khi nào con cần định hướng, khi nào con cần được lắng nghe.
Ở lứa tuổi từ 12 đến 15, con bắt đầu có những thay đổi lớn trong tư duy, bắt đầu tìm hiểu, khám phá và so sánh. Con tò mò với thế giới, với nghề nghiệp, với những hình mẫu trên mạng xã hội. Đôi khi, những ước mơ chớm nở lại đến từ những điều rất giản đơn: một đoạn clip truyền cảm hứng, một người anh họ làm nghề sáng tạo hay một lần được đứng trước sân khấu… Dấu hiệu của sự trưởng thành đôi khi rất nhỏ, nếu cha mẹ không kịp quan sát sẽ dễ bỏ lỡ.
Và khi những tín hiệu ấy xuất hiện, những băn khoăn mơ hồ về bản thân, về con đường phía trước, về một thứ gọi là “tương lai”, điều con cần nhất không phải là một câu trả lời dứt khoát, cũng không phải một định hướng vội vàng, mà là một người đủ kiên nhẫn để cùng con đặt câu hỏi, để lắng nghe những dấu hiệu mà con còn chưa biết gọi tên.
Bởi vì trước khi “hiểu nghề”, con cần được “hiểu mình”.
“Con nên học ngành A cho dễ xin việc”, câu nói đơn giản nhưng chứa đựng mong muốn con mình có một tương lai ổn định của nhiều cha mẹ. Tuy nhiên, trong một thế giới đang thay đổi nhanh chóng từng ngày, thì chữ “ổn định” có còn mang ý nghĩa như trước?
“Thực ra đây là một câu nói rất phổ biến và đến từ một nhu cầu hoàn toàn chính đáng: Cha mẹ nào mà không muốn con mình có cuộc sống an toàn, ổn định?”, anh Dương Trần mở đầu bằng sự đồng cảm đầy thấu hiểu. “Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, câu hỏi nên học ngành nào cho ổn định dường như không còn chính xác nữa. Nghiên cứu trên Diễn đàn Kinh tế Thế giới cho thấy 22% ngành nghề sẽ thay đổi căn bản từ nay đến năm 2030 và sẽ có khoảng 170 triệu việc làm mới được tạo ra. Như vậy, sự ổn định không còn nằm ở việc bám trụ một ngành suốt đời, mà là ở khả năng tái thích nghi liên tục.”
Khái niệm “hiểu nghề” ngày nay không chỉ dừng ở tên gọi của một công việc. Đó là hiểu bản chất thay đổi của nghề, hiểu xu hướng phát triển của xã hội và đặc biệt, hiểu chính bản thân mình có phù hợp hay không.
“Chúng ta có thể nhìn ra các xu hướng lớn trên thế giới để định hình phần nào. Có ba xu hướng nổi bật: Công nghệ bùng nổ, Kinh tế xanh bền vững và Biến động dân số. Mỗi xu hướng này lại mở ra hàng loạt ngành nghề mới, đa dạng và có thể nhiều bậc phụ huynh còn chưa từng nghe đến.”. Chuyên gia nhấn mạnh: “Công nghệ, đặc biệt là AI và tự động hóa, tạo ra hàng loạt cơ hội mới. Từ chuyên gia AI, fintech, an ninh mạng đến kỹ sư phần mềm, mỗi vị trí lại cần những kỹ năng và tư duy rất riêng. Nhưng bên cạnh đó, xu hướng kinh tế xanh cũng mở ra nhu cầu lớn về nhân lực: kỹ sư năng lượng tái tạo, chuyên viên xe điện, v.v… Còn về dân số, với già hóa dân số toàn cầu, các ngành chăm sóc sức khỏe sẽ lên ngôi.”
Một điều bất ngờ là những nghề tưởng “xa lạ” lại dần trở thành dòng chảy chính. Ví dụ như nghề thiết kế trải nghiệm người dùng (UI/UX), vốn nghe có vẻ “kỹ thuật”, lại đòi hỏi sự đồng cảm, khả năng thấu hiểu hành vi con người và óc sáng tạo.
“Tôi hiểu nỗi lo đó. Nhưng cha mẹ không cần biết hết mọi thứ. Thay vào đó, hãy đồng hỏi – đồng đối thoại – đồng kết nối,” anh Dương chia sẻ.
“Đồng hỏi” là cùng con tìm hiểu, đặt câu hỏi. “Đồng đối thoại” là cùng con trò chuyện, để con giải thích lại và trở thành người chủ động. “Đồng kết nối” là dùng mạng lưới của mình để đưa con đến gần hơn với người thật – việc thật, từ đó hiểu nghề một cách thực tế hơn.”
Vậy còn ngược lại, có những ngành nghề nào có nguy cơ mai một hay bị thay thế trong tương lai? “Những công việc mang tính lặp lại cao, dễ bị tự động hóa như thư ký, kiểm kho, thậm chí kiểm toán, kế toán… sẽ dần bị AI thay thế một phần. Tuy nhiên, vấn đề không phải là tránh ngành đó, mà là nâng cấp kỹ năng. Nếu bạn là người nhập dữ liệu, hãy trở thành người biết phân tích dữ liệu, ra quyết định từ dữ liệu – đó là điều máy móc khó thay thế.”
“Tôi nghĩ phụ huynh nên quan tâm đến kỹ năng và nhóm kỹ năng cho con hơn là chỉ chăm chăm vào tên ngành,” chuyên gia Dương Trần nhấn mạnh.
Khi cha mẹ và con cùng nhau đối thoại, cùng đặt câu hỏi, cùng khám phá thế giới nghề nghiệp đang vận hành từng ngày, một điều tuyệt vời sẽ xảy ra: cả hai không chỉ hiểu về công việc, mà còn hiểu về nhau. Và chính từ hành trình “hiểu con” và “hiểu nghề” ấy, một trạng thái mới của mối quan hệ có thể được hình thành, không chỉ là mối quan hệ cha mẹ và con cái, mà còn là những người bạn trong hành trình trưởng thành. Đó cũng là bước chuyển mình quan trọng nhất để làm bạn với con.
Khi đã hiểu con là ai và thế giới nghề nghiệp ngoài kia ra sao, điều cuối cùng nhưng cũng là điều quan trọng nhất, chính là: cha mẹ có thể đi cùng con tới đâu trong hành trình lựa chọn nghề nghiệp?
Trong nhiều năm, cha mẹ vẫn quen với vai trò của “người dẫn đường”, đã quen vạch lối, chỉ lối. Nhưng trong một thế giới đang chuyển mình quá nhanh, có lẽ điều con cần hơn cả là một người bạn đồng hành. Không phải để nói thay, làm thay, mà là để lắng nghe, tin tưởng và hỗ trợ đúng lúc. Tư duy này nghe có vẻ đơn giản, nhưng lại đòi hỏi một sự thay đổi lớn từ chính những bậc cha mẹ vốn có thói quen cũ của “người dẫn đường”. Dưới góc nhìn của chuyên gia: “Cha mẹ nào cũng muốn tốt cho con, nhưng nếu chỉ muốn con giống mình, đi con đường mình từng đi, thì có thể sẽ bỏ lỡ rất nhiều khả năng khác mà con có thể phát triển.”
Khó khăn nhất có lẽ không nằm ở việc hiểu con muốn gì, mà ở việc đối diện với sự bất đồng - khi con muốn đi hướng này, còn cha mẹ tin rằng hướng kia mới là an toàn.
Cha mẹ không nói rằng con phải hoàn hảo, nhưng cách chúng ta truyền đạt lại khiến con cảm thấy áp lực. Và nếu không cẩn thận, áp lực ấy sẽ đẩy con rời xa mình, thay vì tiến lại gần. Nhìn chính những điều bản thân đã từng trải qua, bố mẹ tin rằng con cũng có thể đi hành trình như mình. “Bố mẹ ngày xưa cũng từng làm công việc mình không thích nhưng chọn ổn, vẫn sống tốt, thì con bây giờ cũng có thể”, một cách đầy yêu thương, nhưng đôi khi lại vô tình đóng khung tương lai của con. Khi này chúng ta cần chấp nhận cho một sự hiểu biết mới.
Chỉ khi nào cha mẹ hiểu rằng: yêu thương không có nghĩa là lặp lại khuôn mẫu mà là mở ra nhiều khả năng sẵn sàng xảy ra, thì mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái mới thực sự thay đổi. Khi ấy, “hiểu con” không chỉ là lắng nghe mà là chấp nhận, là tạo điều kiện, là sẵn sàng bước vào thế giới của con dù có bao nhiêu khác biệt.
Vậy nên, bước đầu tiên không phải là nói, mà là lắng nghe. Không cần biết ngay con sẽ đi đâu, làm gì, chỉ cần cha mẹ chịu hỏi: Con đang lo lắng điều gì? Con hiểu ngành nghề con thích ra sao? Những câu hỏi dù ngắn ngủi lại mở ra khoảng không gian đủ an toàn để con dám chia sẻ.
Thạc sĩ Dương Trần chia sẻ rằng sự đồng hành thực sự không phải để thay con quyết định mà là để tạo ra một không gian an toàn, nơi con có thể khám phá bản thân, thử sức và vững bước. Cha mẹ thường muốn làm bạn với con, nhưng chính cha mẹ cũng cần học cách chấp nhận rằng mình không thể hiểu hết mọi thứ. Khi cha mẹ nhận ra có những chuyên gia đủ năng lực đồng hành, sẽ thấy nhẹ lòng hơn và cuộc đối thoại trong gia đình cũng cởi mở và hiệu quả hơn.
Tại Vietnam Management Consulting (VMC), sự đồng hành từ cố vấn là sự kết hợp giữa hướng nghiệp và phát triển kỹ năng thực tế. “VMC không chỉ giúp các bạn trẻ hiểu rõ ngành nghề mình chọn, mà còn trang bị cho các bạn những kỹ năng cần thiết như tư duy phản biện, giải quyết vấn đề và cả kỹ năng mềm như viết CV hay phỏng vấn xin việc. Đây chính là hành trang để các bạn không chỉ lựa chọn mà còn thích nghi tốt với thị trường biến động không ngừng.”. VMC còn xây dựng một cộng đồng mentor năng động, giúp các bạn trẻ tiếp cận góc nhìn thực tế từ những người đi trước, những câu chuyện thành công, những khó khăn và cả bài học kinh nghiệm quý giá. Qua đó, không chỉ định hướng nghề nghiệp mà còn mang tới cái nhìn đa chiều, thực tế và thận trọng hơn trong từng quyết định.
Hành trình “Hiểu con – Hiểu nghề – Hiểu thời đại” không phải là một đường thẳng, mà là một quá trình cùng thay đổi, cùng lắng nghe và chấp nhận. Hành trình ấy sẽ càng rõ nét và vững vàng hơn thông qua những câu chuyện thực tế về nghề, về thời đại được hé lộ trong Talkshow “Làm bạn với con trong kỷ nguyên mới - Hiểu con, hiểu nghề, hiểu thời đại” được phát sóng trên Nền tảng số của Hệ sinh thái truyền thông ProfBeauty vào ngày 26/6/2025 và đón xem bài phân tích chuyên sâu trên Ấn phẩm giấy ProfBeauty ra mắt trong tháng này.
Xin chân thành cảm ơn Thạc sĩ Harvard Dương Trần - Founder, CEO Vietnam Management Consulting đã dành thời gian cùng ProfBeauty chia sẻ những góc nhìn sâu sắc, chân thực nhưng đầy thấu cảm dành cho các bậc cha mẹ và các bạn trẻ! Quý phụ huynh và các bạn trẻ có thể đón nhận thêm nhiều thông tin hữu ích từ chuyên gia trong Talkshow Làm bạn với con trong kỷ nguyên mới - Hiểu con, hiểu nghề, hiểu thời đại.
Bình luận