Estrogen "thao túng" não bộ phụ nữ thế nào?

Trong nhiều thập kỷ, estrogen thường được biết đến như một loại hormone gắn liền với sức khỏe sinh sản nữ giới: điều hòa kinh nguyệt, hỗ trợ mang thai, và duy trì chức năng sinh lý. Tuy nhiên, kể từ những năm 1980, giới khoa học đã dần khám phá ra một sự thật lớn hơn: estrogen có ảnh hưởng sâu sắc đến não bộ – đặc biệt là các vùng kiểm soát trí nhớ, nhận thức và tâm trạng.

Tiến sĩ Jill Daniel, giáo sư nghiên cứu não bộ và tâm lý học tại Đại học Tulane (Mỹ), cho biết: “Chúng tôi cực kỳ phấn khích khi nhận thấy rằng estrogen có ảnh hưởng không chỉ tại vùng liên quan đến sinh sản mà còn ở nhiều khu vực não khác, bao gồm cả hồi hải mã – vùng then chốt của việc học tập và ghi nhớ.”

Hormone quyết định cả... trí nhớ và cảm xúc

Estrogen tác động mạnh mẽ đến khả năng học hỏi và ghi nhớ, đặc biệt là trí nhớ lời nói, một kỹ năng nhận thức có xu hướng suy giảm ở phụ nữ trong giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh.

Một nghiên cứu của tiến sĩ Daniel chỉ ra rằng, khi nồng độ estrogen cao, số lượng kết nối thần kinh trong não tăng lên đáng kể. Đồng thời, các chất dẫn truyền thần kinh như acetylcholine (yếu tố thiết yếu cho ghi nhớ) cũng hoạt động mạnh mẽ hơn. Không có gì khó hiểu khi phụ nữ thường cảm thấy “sương mù não”, hay cảm giác trí óc chậm lại, thiếu tập trung trong những giai đoạn thiếu hụt estrogen.

Theo tiến sĩ Pauline Maki, giám đốc chương trình nghiên cứu sức khỏe tâm thần nữ tại Đại học Illinois, não bộ phụ nữ "không thích sự dao động nội tiết". Không chỉ việc suy giảm estrogen mới tạo ra vấn đề mà sự tăng vọt hoặc dao động liên tục, như trong giai đoạn tiền mãn kinh, sau sinh, hoặc trong chu kỳ kinh nguyệt cũng có thể khiến tâm trạng biến đổi, thậm chí dẫn đến lo âu, dễ cáu gắt hoặc trầm cảm.

Dao động estrogen và nguy cơ trầm cảm

Tiến sĩ Maki là đồng tác giả của hướng dẫn y khoa đầu tiên về trầm cảm tiền mãn kinh. Theo bà, phụ nữ trong giai đoạn tiền mãn kinh, khi hormone dao động thất thường có nguy cơ cao xuất hiện các triệu chứng trầm cảm, dù trước đó không có tiền sử bệnh.

Một số người lần đầu bị trầm cảm nặng ngay thời điểm estrogen giảm mạnh, ví dụ sau sinh hoặc trong giai đoạn hoàng thể cuối của chu kỳ. Trong những trường hợp khác, sự suy giảm có thể nhẹ hơn, nhưng vẫn đủ gây ra trạng thái mệt mỏi kéo dài, khó tập trung, mất hứng thú với cuộc sống thường ngày.

Tuy nhiên, trầm cảm không phải là hệ quả duy nhất của thay đổi nội tiết. Rối loạn giấc ngủ (phổ biến trong thời kỳ mang thai và mãn kinh) cũng ảnh hưởng đến hoạt động nhận thức. Bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm, hay tâm trạng dễ bị kích động đều có thể khiến não bộ bị quá tải, dẫn đến suy giảm hiệu suất tinh thần.

Thêm vào đó, căng thẳng trong cuộc sống, áp lực tài chính nếu xảy ra đồng thời với biến động estrogen, sẽ càng đẩy phụ nữ vào trạng thái bất ổn tinh thần.

Làm gì để kiểm soát tác động của estrogen đến não bộ?

Dưới đây là bảy chiến lược được các chuyên gia khuyến nghị để giúp phụ nữ vượt qua giai đoạn "bão hormone" một cách khoa học:

1. Tin vào cơ thể và cảm nhận của chính mình

Phụ nữ thường bị xem nhẹ khi mô tả các triệu chứng tâm lý hoặc trí nhớ. Tuy nhiên, theo tiến sĩ Maki, “các khiếu nại về trí nhớ của phụ nữ phản ánh chính xác các kết quả đo lường khách quan trong nghiên cứu.” Những biểu hiện như hay quên, tâm trạng thất thường, mất ngủ không phải là do tưởng tượng mà có cơ sở sinh học rõ ràng.

2. Tìm bác sĩ chuyên sâu về mãn kinh

Không phải bác sĩ nào cũng được đào tạo bài bản về mãn kinh. Chọn bác sĩ sản phụ khoa hoặc chuyên gia nội tiết có kinh nghiệm trong lĩnh vực này có thể giúp bạn được tư vấn đúng cách, đặc biệt nếu có các triệu chứng ảnh hưởng đến chất lượng sống.

3. Tự đánh giá mức độ nhạy cảm hormone của bản thân

Bạn từng bị trầm cảm sau sinh? Cảm thấy bất ổn trong thời kỳ rụng trứng hay tiền kinh? Đây có thể là dấu hiệu cho thấy bạn nhạy cảm với sự thay đổi hormone và có nguy cơ cao bị ảnh hưởng trong giai đoạn mãn kinh. Việc nhận biết sớm giúp chuẩn bị tốt hơn cho tương lai.

4. Cân nhắc liệu pháp hormone thay thế (HRT)

Mặc dù từng gây tranh cãi vào đầu những năm 2000 do lo ngại về tăng nguy cơ tim mạch và ung thư, nhưng ngày nay, HRT đã được xem xét kỹ lưỡng và có thể mang lại lợi ích đáng kể nếu sử dụng đúng liều, đúng thời điểm. Một số phụ nữ có thể cải thiện trí nhớ, tâm trạng và giấc ngủ khi được bổ sung estrogen phù hợp.

5. Xây dựng lối sống hỗ trợ sức khỏe não bộ

Tập thể dục đều đặn, chế độ ăn uống giàu omega-3, vitamin B và chất chống oxy hóa sẽ giúp giảm viêm và hỗ trợ hoạt động thần kinh. Ngủ đủ, thiền định, và duy trì các hoạt động trí tuệ như đọc sách, học ngoại ngữ cũng giúp não duy trì khả năng linh hoạt.

6. Giảm căng thẳng bằng các liệu pháp tinh thần

Tham vấn tâm lý, yoga, hoặc các liệu pháp thư giãn như massage, xông hơi có thể giúp điều chỉnh phản ứng stress – một yếu tố lớn trong việc khiến triệu chứng liên quan đến estrogen trở nên trầm trọng hơn.

7. Chia sẻ và tìm kiếm cộng đồng đồng cảm

Việc chia sẻ trải nghiệm với những người phụ nữ khác trong cùng giai đoạn có thể giúp giảm cảm giác cô đơn và lo lắng. Mạng xã hội, các nhóm hỗ trợ hoặc những diễn đàn sức khỏe nữ giới là nơi tốt để kết nối và học hỏi.

Dù khoa học vẫn đang tiếp tục khám phá những bí mật của loại hormone này, nhưng điều rõ ràng là: cơ thể phụ nữ rất tinh tế và đáng được lắng nghe, chăm sóc đúng cách – đặc biệt là trong giai đoạn chuyển mình nội tiết.