Nghệ thuật do AI tạo ra có thực sự sáng tạo không?

Không khó hiểu tại sao các nghệ sĩ lại quan tâm đến việc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong nghệ thuật. Tại cuộc thi nghệ thuật thường niên của Hội chợ Bang Colorado nước Mỹ vào năm 2022, giải thưởng cao nhất trị giá 300 USD đã được trao cho một tác phẩm mà ban giám khảo không biết là do phần mềm trí tuệ nhân tạo AI có tên gọi Midjourney tạo ra.

Nhiều người thừa nhận rằng bức tranh mà Jason Allen mang đến dự thi xứng đáng đoạt giải nhất. Tuy nhiên, nhiều ý kiến lại lên tiếng phản bác khi tác phẩm này không phải được tạo ra bởi tài năng và sự sáng tạo của con người. Trong khi các họa sĩ khác mất nhiều công sức để tạo ra một tác phẩm nghệ thuật, còn anh ta thì chỉ cần ra chủ đề và AI hoàn tất.

Midjourney là một hệ thống trí tuệ nhân tạo, với cơ sở dữ liệu là những bức tranh của hàng trăm họa sĩ nổi tiếng khác nhau, giúp trí tuệ nhân tạo có thể nhận dạng và xây dựng nên những phong cách nghệ thuật cho riêng mình. Công cụ này cho phép người dùng có thể dễ dàng tạo ra những bức tranh vẽ chỉ bằng những mô tả, nhập dữ liệu đầu vào bằng văn bản, sau đó trí tuệ nhân tạo sẽ xây dựng nên những bức tranh với phong cách nghệ thuật khác nhau.

Năm nay, một vụ kiện tập thể đã nổ ra nhằm chống lại bộ ba trình tạo văn bản thành hình ảnh AI, cáo buộc rằng các bộ dữ liệu được sử dụng để hình thành nên các thuật toán của nền tảng đã sử dụng hàng tỷ hình ảnh có bản quyền mà không hề trả phí hoặc chưa có sự đồng ý của các tác giả.

Đối với các nghệ sĩ, việc nhìn thấy một chiếc máy tính bắt chước và thao túng tác phẩm gắn liền với danh tính của họ về bản chất có thể là một điều khủng khiếp. Một số người thậm chí còn tự hỏi liệu những công việc lẽ ra thuộc về họ có bắt đầu dần bị thay thế bởi máy móc hay không. Tuy nhiên, đối với nghệ sĩ người Singapore Jo Ho, AI chỉ đơn thuần là một công cụ.

Áp dụng công nghệ mới là tất yếu

Trong quá trình thực hiện tác phẩm nghệ thuật của mình, Jo Ho đã thử nghiệm các công nghệ kỹ thuật số mới nổi bao gồm cả AI. Cô chỉ ra rằng việc sử dụng AI trong nghệ thuật đã được ứng dụng nhiều hơn những gì mọi người có thể tưởng tượng. “AI đã trở nên phổ biến và được các nghệ sĩ và nhà thiết kế sử dụng trong phần mềm của chúng tôi, chẳng hạn như Content-Aware Fill trong Adobe Photoshop. Ở trạng thái hiện tại, AI chỉ là một công cụ khác thuộc phạm vi rộng hơn của nghệ thuật sáng tạo. Mặc dù nghệ thuật sáng tạo đã tồn tại hơn một thế kỷ, nhưng ý tưởng về các phương pháp tiếp cận sáng tạo trong nghệ thuật sử dụng thuật toán máy tính vẫn còn tương đối mới” - Jo Ho cho biết.

Thay vì lảng tránh công nghệ, cô tin rằng điều quan trọng là phải liên tục đặt câu hỏi về cách phát triển những công cụ này và sử dụng chúng để tiết kiệm thời gian và năng lượng của con người trong một số công đoạn.

Nghệ sĩ Chong Yan Chuah đến từ Kuala Lumpur, người sử dụng AI để bổ sung và truyền cảm hứng cho tác phẩm của mình, coi việc áp dụng công nghệ mới là điều tất yếu. “Đó là sự tiến triển tự nhiên của mọi thứ. Khi chúng ta phát triển, chúng ta phải sử dụng các công cụ mới và loại bỏ những công cụ cũ. Đó là cách chúng tôi tiến tới vị trí như ngày hôm nay, cả trong cuộc sống lẫn nghệ thuật” - Yan Chuah nói.

“Điều làm nên sự độc đáo của nghệ thuật là lăng kính mà nghệ sĩ nhìn thế giới qua đó.”

Cô chỉ ra: “Tôi chắc chắn sẽ không đồng ý nếu tập dữ liệu của tôi bị người khác đánh cắp mà không có sự cho phép của tôi hoặc đề nghị bồi thường, đặc biệt là khi họ có thể thu lợi nhuận từ hành động đó”. Tuy nhiên, cô cũng cảm thấy rằng phần lớn những lời chỉ trích hiện nay là không đúng chỗ. “Rất nhiều sự căm ghét nhắm vào các nghệ sĩ AI đã xuất hiện từ các công cụ tạo văn bản thành hình ảnh có thể truy cập công khai, nhưng tôi sẽ hướng những lời chỉ trích đến những người tạo ra và trục lợi từ công cụ này” - Chuah chia sẻ thêm.

Nữ nghệ sĩ chỉ ra rằng việc sử dụng tác phẩm của các nghệ sĩ khác làm tài liệu tham khảo hoặc nguồn cảm hứng là điều mà họ đã làm từ rất lâu trước khi AI xuất hiện. “Là nghệ sĩ, tất cả chúng tôi đều được truyền cảm hứng từ tác phẩm khác nhau trên thế giới, cũng giống như việc AI học hỏi từ tập dữ liệu của nó. Nhưng với chúng tôi, điều làm nên sự độc đáo của nghệ thuật chính là lăng kính mà chúng tôi nhìn thế giới qua đó. Khi bạn nhìn vào tác phẩm của một nghệ sĩ, bạn cũng đang chứng kiến ​​nhận thức của họ về nghệ thuật và thế giới. Theo đó, AI không thể cung cấp bất cứ thứ gì nguyên bản và tác phẩm của nghệ sĩ sẽ luôn có giá trị hơn” - cô bày tỏ.

Do đó, điều hợp lý là một số nghệ sĩ có thể xem công cụ này là một tài sản hơn là một mối đe dọa. Jo Ho khẳng định: "Là một nhà thiết kế, cách hiệu quả nhất là làm cho quy trình làm việc của tôi nhanh hơn bằng cách để công cụ AI hoàn thành các nhiệm vụ lặp đi lặp lại và nhàm chán cho tôi".

Ranh giới đạo đức mong manh

Tuy nhiên, khi sử dụng AI, Jo Ho cũng cố gắng cẩn thận với quy trình và tài nguyên của mình. Ranh giới về đạo đức cực kỳ mong manh khi đề cập đến việc sử dụng AI trong nghệ thuật.

Cô thừa nhận: “Thật không dễ để xác định ranh giới nằm ở đâu. Tôi cố gắng tuân thủ đạo đức trong việc thu thập dữ liệu nhất có thể, trong phạm vi các phương tiện được cung cấp. Vì tôi không viết mã các thuật toán AI của riêng mình nên thay vào đó tôi dành thời gian để điều tra các chương trình mà tôi sử dụng. Tôi có bao nhiêu quyền kiểm soát đối với tập dữ liệu? Nếu tôi thu thập tập dữ liệu của riêng mình thì tôi lấy những hình ảnh này ở đâu? Chúng dành cho công chúng hay có bản quyền? Tôi có thể xin phép sử dụng chúng được không?”

Ngoài ra, cô còn tự chất vấn bản thân về việc lựa chọn sử dụng công nghệ của mình: “Sau những thử nghiệm đầu tiên với công nghệ, tôi tự hỏi tại sao mình vẫn sử dụng nó. Việc sáng tạo bằng AI có còn phục vụ mục đích chính của mình hay không? Nếu không, có công cụ thay thế nào khác mà tôi có thể sử dụng không?”

Một yếu tố khác cần xem xét là mức độ mà một tác phẩm nghệ thuật AI hoàn chỉnh là sự thể hiện sáng tạo nguyên bản của nghệ sĩ. Chuah giải thích: "Ngay cả khi tôi sử dụng AI trong nghệ thuật của mình, tôi cũng sử dụng nó như một công cụ để hướng dẫn, bổ sung hoặc truyền cảm hứng. Cú nhấp chuột cuối cùng, cú chạm cuối cùng của bàn tay tôi - tất cả phải đều là của tôi".

Nắm bắt những điều chưa biết

Chuah nói: “Trọng tâm bây giờ là làm thế nào để cải thiện việc sử dụng công cụ AI một cách hợp lý cho các nghệ sĩ”. Cô chỉ ra rằng một cách để xác thực tác phẩm là do con người tạo ra là phát triển một công cụ AI có thể phát hiện các tác phẩm giả mạo.

Hy vọng rằng các quy định xung quanh công nghệ sẽ bắt kịp với sự tiến bộ nhanh chóng của nó. Jo Ho giải thích: "Hầu hết các chương trình này đều chưa có tiền lệ và được xây dựng mà không có bất kỳ luật lệ nào. Giống như với bất kỳ công nghệ mới nào, các luật xung quanh nghệ thuật và sở hữu trí tuệ do AI tạo ra chỉ mới bắt đầu được xây dựng và sẽ tiếp tục được hoàn thiện".

Việc các nghệ sĩ cảnh giác với công nghệ mới vốn là điều hợp lý, nhưng Jo Ho hy vọng rằng nó sẽ mở ra những cuộc thảo luận về cách chúng ta định nghĩa nghệ thuật. “Cuộc trò chuyện xung quanh AI là chất xúc tác để thế giới hiểu rằng có cả một cộng đồng nghệ sĩ sáng tạo nghệ thuật bằng cách sử dụng các hệ thống tự động, sáng tạo và thuật toán máy tính. Tôi tin rằng sự hoài nghi ở một mức độ nào đó là lành mạnh và có thể tạo ra những cuộc thảo luận rất thú vị. Đối với hầu hết mọi người, cánh cửa dẫn đến nghệ thuật sáng tạo chỉ mới bắt đầu mở ra” - Jo Ho bày tỏ.

Nói tóm lại, tác phẩm nghệ thuật do AI tạo ra có được con người coi là nghệ thuật đích thực không hay với các sáng tạo của AI, bản quyền tác phẩm có được xây dựng và áp dụng hay không thì vẫn chưa có câu trả lời thỏa đáng. Ngoài ra, cho đến nay, AI là một công nghệ tiên tiến mà không phải ai cũng có cơ hội được tiếp cận. Khó khăn này có thể dẫn đến sự chênh lệch về khả năng sáng tạo và sản xuất nghệ thuật bằng các công cụ tiên tiến.

Cho đến hiện tại, tranh được tạo ra bởi AI vẫn chưa có độ hoàn thiện và chính xác cao vì còn phụ thuộc rất nhiều vào khả năng mô tả ý tưởng của người dùng. Việc chủ động sử dụng AI như một công cụ vẫn là của con người, tất cả hoạt động của những máy vẽ này đều phải dựa trên sự sáng tạo và hỗ trợ của con người. Vậy nên thay vì e ngại trước những lợi ích mà AI mang lại, hãy thử kết hợp nhuần nhuyễn, biết đâu chúng ta sẽ mở thêm giới hạn cho sức sáng tạo của nhân loại.